De Gasthuiskerk te Doesburg

De Gasthuiskerk en het daarachter gelegen hofje met de gasthuiswoningen aan de Gasthuisstraat 41 zijn een bezienswaardigheid in het centrum van Doesburg. De kerk dateert uit de vijftiende eeuw en wordt ook wel de Antoniuskapel genoemd. De eerste vermelding van de kerk dateert uit 1400. Oorspronkelijk had de kerk naast de huidige opzet ook een zijbeuk aan de noordkant. Deze is in de loop van de eeuwen verdwenen. De toren met spits is later gebouwd.

De kerk heeft in de loop van de tijd diverse functies gehad. Van oorsprong was het gebouw bedoeld als hospitaal ofwel gasthuis waar arme mensen, reizigers en zieken werden opgevangen door de Gestichten van Weldadigheid. De naam Gasthuiskerk verwijst nog steeds naar het gebruik van het gebouw als opvangplek voor behoeftige mensen. Vanaf 1489 wordt gesproken van Gasthuiskerk. In dat jaar werd een hoofdaltaar in het gebouw gewijd aan de heilige Antonius, vandaar de naam Antonius-kapel.

In de beginperiode was de kerk in handen van de Rooms-Katholieken. Na de Reformatie stond de kerk lange tijd leeg, tot de Franse bezetting van 1672-1674, toen de hervormden in de Gasthuiskerk hun diensten hielden. In 1708 werd het gebouw gebruikt om Franse krijgsgevangenen te huisvesten. Na 1717 kwamen de hervormden terug in de Gasthuiskerk; de Martinikerk kon tijdelijk niet gebruikt worden omdat het dak was ingestort. Vanaf 1735 werd de kerk voor lange tijd gebruikt door de Lutherse gemeenschap, hoewel het in eigendom bleef van de gemeente. Het gebruik als kerk werd enkele malen kort onderbroken, bijvoorbeeld in 1794 als de kerk dienst doet als militair hospitaal voor Hannoverse troepen, en in 1813 als de Pruisische troepen het gebouw kort in beslag nemen. Pas in 1972 wordt het gebouw eigendom van de Lutherse gemeente voor het symbolische bedrag van F 1,00. Vanaf 2000 wordt de kerk gebruikt door de Remonstrants Gereformeerde Gemeente. De Gasthuiskerk is momenteel in bezit van De Gestichten van Weldadigheid, die het aangekocht hebben van de Lutherse Gemeente.

Het gebouw is diverse keren verbouwd en gerestaureerd wat zowel het interieur als exterieur veranderd heeft. Bij een restauratie in 1929-1931 zijn de spitsboogvensters veranderd en is een pleisterlaag aan de buitenzijde verwijderd. Bij de restauratie in 1967-1971 zijn oude muurschilderingen weer tevoorschijn gebracht.  Het gebouw is in 2011 voor het laatst gerestaureerd. Hierbij is een nieuwe entree en foyer aan het gebouw toegevoegd. De bedoeling van de restauratie was behoud van het gebouw voor de toekomst maar ook het creëren van de mogelijkheid om de kerk voor meerdere functies bruikbaar te maken. Het gebouw wordt momenteel gebruikt als kerk door de Remonstrantse Gemeente, maar is eveneens in gebruik voor lezingen, concerten, uitvaarten enz.

In de archieven van de stad Doesburg zijn vele documenten terug te vinden die betrekking hebben op het Gasthuis. De belangrijkste bronnen zijn de twee Gasthuisboeken uit 1450-1654 en 1655-1761. De boeken bevatten de besluitenlijsten van het bestuur van het Gasthuis en bevatten daarnaast veel informatie over de bezittingen en verpachtingen en de dagelijkse gang van zaken in het Gasthuis. Meer informatie vindt u in het artikel over de Gasthuisboeken.

Zie ook: Artikel ABC Gasthuisboek

Gasthuiskerk

Bronnen