De Werenfried kerk te Westervoort

Ontstaan

Het kerkgebouw aan de Dorpstraat in Westervoort heeft een lange geschiedenis. Het gebouw is een gotische pseudobasiliek waarvan de vorm in de vijftiende eeuw is bepaald. Tijdens de restauratie in 1957 werden de fundamenten van een kerkgebouw aangetroffen die stammen uit de twaalfde eeuw. Waarschijnlijk heeft op deze plek al voor 1150 een simpel houten kerkje gestaan. Rond 1150 is dit gebouwtje, dat niet meer was dan een rechthoekige zaal, vervangen door een gebouw van tufsteen met een tongewelf en een halfronde apsis. De vorm van dit tufstenen gebouw vormde de basis van de huidige kerk. Rond 1350 is het kerkgebouw uitgebreid met een lage toren van baksteen, waarin de kerkklokken gehangen werden.

De kerk aan de Dorpstraat werd vernoemd naar Werenfried (ook wel Werenfridus genoemd). Deze missionaris zou in 726 in opdracht van Willibrordus de geestelijke zorg op zich genomen hebben over Westervoort. Meer informatie over Werenfried is te vinden in het artikel over het ontstaan van Westervoort.

Uitbreiding

In de eeuwen na de bouw van de tufstenen kerk, werd het kerkgebouw regelmatig aangepast en uitgebreid. Rond 1400 werd een priesterkoor toegevoegd met grote ramen om licht in de kerk te laten. Het middengedeelte van de kerk bleef leeg; er waren in deze tijd geen banken of stoelen voor de gelovigen. Achter in de kerk zal een hoofdaltaar gestaan hebben en de muren en plafonds zullen versierd zijn met kleurrijke afbeeldingen. Het overgrote merendeel van de bevolking kon niet lezen of schrijven en door deze afbeeldingen werden de Bijbelse verhalen aan het volk getoond.

In de vijftiende eeuw werd ruimte gemaakt om meerdere altaren in de kerk te kunnen plaatsen. Naast de toren werden nieuwe zijbeuken gebouwd. De oude buitenmuren werden afgebroken en vervangen door pilaren waardoor de kerk twee zijschepen kreeg. Het middengedeelte van het gebouw werd verhoogd. In de kerk kwamen altaren te staan voor Onze Lieve Vrouw, Sint Anna en Sint Antonius Abt.

Reformatie

Tot de reformatie was vrijwel heel de bevolking rooms-katholiek en werd de kerk in Westervoort door de katholieke geestelijkheid gebruikt. De Reformatie veranderde de verhoudingen in de samenleving. Westervoort kwam onder het bestuur van de Staten van Gelderland, dat deel uitmaakte van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De gereformeerde godsdienst (later hervormd genoemd) werd de officiële godsdienst waardoor de positie van de rooms-katholieken drastisch veranderde.

Westervoort lag in een grensgebied waardoor het merendeel van de bevolking toch katholiek bleef en gebruik kon maken van priesters uit bijvoorbeeld Duiven of Loo. De kerk aan de Dorpstraat werd tijdens de ingrijpende veranderingen helaas leeggeroofd. Altaren, beelden en schilderingen werden vernield en de kerk bleef leeg achter. In 1609 werd Conradus Sagelius in Westervoort als de eerste predikant van de hervormde kerk aangesteld. De kerk aan de Dorpstraat werd vanaf dat moment gebruik door de gereformeerde/hervormde gemeenschap.

De volgende ingrijpende verbouwing vond plaats tussen 1854 en 1857. De toren werd veranderd; de hoge spits moest plaats maken voor een lage stompe spits. Om aparte ruimten te creëren werden de zijbeuken dichtgemaakt. In 1875 werd een orgel in de kerk geplaatst.

Twintigste eeuw

Het laatste ingrijpende voorval voor de Werenfried-kerk was de Tweede Wereldoorlog. In 1943 werd de kerkklok door de Duitsers geconfisqueerd en omgesmolten. Tijdens de bevrijding werd de kerk getroffen door een granaat die door de kap van de kerk schoot. Het dak en de noordelijke muur werden ernstig beschadigd. Het orgel was door de granaatinslag ook beschadigd geraakt. Het zogenaamde van Oeckelen-orgel was in 1875 aangeschaft en geplaatst. De orgelkast en pijpen waren dusdanig beschadigd dat het orgel zonder restauratie niet bruikbaar was . Na de bevrijding werd de restauratie van de kerk opgestart. In 1952 kon de weggenomen kerkklok vervangen worden.

In 1957 werd de kerk nogmaals grondig gerestaureerd. De banken werden vervangen door stoelen. Er kwam een nieuw stenen doopvont en de oude sacristie/consistorie werd hersteld. Het kerkorgel werd vervangen. Het oude orgel werd verkocht aan de hervormde Kruiskerk in Arnhem-Zuid. Het nieuwe orgel werd in 1959 aangekocht en was afkomstig uit Eibergen. Dit orgel was in 1708 gebouwd door Joost Derk Jalinck. Om het orgel goed tot zijn recht te laten komen, was een restauratie noodzakelijk. Deze restauratie werd uitgevoerd door Willem van Leeuwen en heeft zeven jaar in beslag genomen. In 1966 werd het orgel opgeleverd.

Vanaf 2006 wordt het kerkgebouw gebruikt door de Protestantse Gemeente Westervoort.

Bronnen

• Westervoort zoals het was…, uitgave van de Historische kring Westervoort (Westervoort, 1981)
• http://www.werenfried.nl/index.html
• P. Molenaar, Het Jalinck-orgel in de hervormde kerk van Westervoort (Westervoort, 1994)